De Opkomst van Sovereignty Washing
In 2024 en 2025 won de term "sovereignty washing" aan populariteit, toen critici blootlegden hoe grote techbedrijven als Microsoft, Amazon en Google "soevereine cloud"-oplossingen promoten die in werkelijkheid weinig meer bieden dan oppervlakkige naleving van lokale datawetten. Deze bedrijven presenteren hun diensten als volledig onafhankelijk en lokaal beheerd, maar experts betogen dat echte digitale soevereiniteit meer vereist dan alleen dataresidentie of juridische entiteiten in Europa. De kerntechnologie, broncode en controlemechanismen blijven vaak stevig in handen van Amerikaanse moederbedrijven, waardoor Europese overheden en bedrijven kwetsbaar blijven voor buitenlandse surveillance en juridische druk [nextcloud.com].
De Digital Sovereignty Index van Nextcloud, gepubliceerd in 2025, onthulde dat de "soevereine cloud"-beloftes van Big Tech regelmatig worden ondermijnd door hun eigen juridische verklaringen. Zo bleek dat Microsofts "European Digital Sovereignty Commitments" grotendeels symbolisch waren, aangezien het bedrijf onder ede toegaf dat hun garanties geen bescherming bieden tegen Amerikaanse surveillantiewetten [nextcloud.com]. Ook Google’s "cloud air-gapped"-dienst, gelanceerd in mei 2025, claimt volledig geïsoleerde huurdersdiensten te bieden, maar critici betwijfelen of dergelijke oplossingen echt kunnen ontsnappen aan de reikwijdte van Amerikaanse wetgeving zoals de CLOUD Act [lawfaremedia.org].
De Wereldwijde Impact
Het fenomeen beperkt zich niet tot Europa. Een analyse van Lawfare waarschuwt dat sovereignty washing in Europa een gevaarlijk precedent kan scheppen voor het Globale Zuiden, waar landen steeds meer streven naar controle over hun digitale infrastructuur. Het risico bestaat dat deze "soevereine" oplossingen de macht verder centraliseren in handen van een paar techgiganten, het internet fragmenteren en wereldwijde digitale rechten ondermijnen [lawfaremedia.org].
Wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in Frontiers in Political Science (2025), benadrukt de kloof tussen de retoriek van digitale soevereiniteit en de werkelijkheid van bedrijfscontrole. De ambitieuze wetgeving van de Europese Unie heeft moeite om bij te blijven met de technologische en juridische strategieën van hyperscalers, waardoor lidstaten afhankelijk blijven van buitenlandse aanbieders, ondanks hun soevereiniteitsambities [frontiersin.org].
De Belastingdienst: Een Waarschuwend Voorbeeld
De Nederlandse Belastingdienst werd onlangs een schoolvoorbeeld van hoe publieke instellingen kunnen vallen voor sovereignty washing. In oktober 2025 kondigde de Belastingdienst, ondanks herhaalde waarschuwingen van het parlement en voorstanders van digitale autonomie, aan dat ze al hun kantoorautomatisering zouden migreren naar Microsoft 365. Deze beslissing werd gerechtvaardigd met het argument dat er op afzienbare termijn geen Europees alternatief beschikbaar was dat aan hun behoeften kon voldoen.
Deze stap was omstreden. Het Nederlandse parlement had herhaaldelijk aangedrongen op het verminderen van de afhankelijkheid van Amerikaanse techgiganten, met verwijzing naar geopolitieke risico’s en de noodzaak van digitale autonomie. Toch zette de Belastingdienst door, met als argument dat modernisering van hun verouderde on-premises systemen onmogelijk was zonder de clouddiensten van Microsoft. Critici wezen erop dat deze beslissing de Nederlandse overheid voor de lange termijn vastlegt bij een Amerikaans platform, ondanks de beschikbaarheid van opkomende Europese alternatieven zoals Nextcloud en andere open-source oplossingen.
Politieke Partijen en de Verkiezingen van Oktober 2025
Het thema digitale soevereiniteit is een belangrijk onderwerp geworden in het Nederlandse politieke landschap, vooral in de aanloop naar de verkiezingen van oktober 2025. De meeste partijen, van GroenLinks-PvdA en NSC tot D66, BBB en het CDA, hebben digitale soevereiniteit opgenomen in hun verkiezingsprogramma’s.
- GroenLinks-PvdA en NSC maken digitale soevereiniteit centraal in hun voorstellen en pleiten voor het versterken van de bevoegdheden van chief information officers om strategische data-autonomie te waarborgen en de afhankelijkheid van Amerikaanse techgiganten te verminderen [computerweekly.com].
- D66 zet zich in voor het opleiden van voldoende jongeren voor digitale banen en steunt beleid dat de nationale digitale soevereiniteit versterkt, met nadruk op digitale geletterdheid en lokale technologische innovatie [publicmatters.nl].
- De Partij voor de Dieren (PvdD) kaderen digitale soevereiniteit als zowel een ecologisch als ethisch issue en pleiten voor open en veilige infrastructuren en analoge back-ups voor essentiële publieke diensten [waag.org].
- Het CDA dringt aan op maatregelen om de digitale soevereiniteit van Nederland en de EU te vergroten en stelt vraagtekens bij de afhankelijkheid van de overheid van Microsoft en andere Amerikaanse aanbieders [techzine.eu].
Opvallend is dat de PVV (Partij voor de Vrijheid), momenteel de grootste partij in het Nederlandse parlement, geen duidelijke positie inneemt op het gebied van digitale zaken of soevereiniteit, en zich richt op andere politieke prioriteiten [dutchnews.nl].
Het vallen van de Nederlandse regering in juni 2025 heeft enkele van deze ambities doen stilvallen, waardoor het digitale soevereiniteitsbeleid van het land in het slop is geraakt [computerweekly.com].
De Rol van Onderwijs: De Bijdrage van OS-SCi
In dit kader kunnen de onderwijsinitiatieven van OS-SCi (Open Source Science) een cruciale rol spelen. Door modulaire, open-source IT-opleidingen aan te bieden, zoals cursussen in Linux, softwaresecuriteit en open-source best practices, helpt OS-SCi bij het opbouwen van de technische expertise die nodig is om echt soevereine digitale infrastructuren te ontwikkelen en te onderhouden. Hun programma’s rusten studenten niet alleen toe met de vaardigheden om met open-source alternatieven te werken, maar bevorderen ook een cultuur van digitale onafhankelijkheid en innovatie.
De aanpak van OS-SCi sluit aan bij het langetermijndoel om de afhankelijkheid van propriëtaire software en buitenlandse techgiganten te verminderen. Door een nieuwe generatie IT-professionals op te leiden in open-source technologieën, draagt OS-SCi bij aan de creatie van een lokaal talentenbestand dat in staat is om de digitale soevereiniteit van Europa te ondersteunen en uit te breiden. Dit is vooral belangrijk voor overheidsinstanties zoals de Belastingdienst, die momenteel niet over de interne expertise beschikken om over te stappen naar niet-Amerikaanse platformen.
Waarom Sovereignty Washing Ertoe Doet
Sovereignty washing is meer dan alleen een marketingtruc, het heeft echte gevolgen. Door "soevereine" cloudoplossingen te accepteren die niet echt onafhankelijk zijn, lopen overheden en bedrijven risico op:
- Juridische Blootstelling: Data opgeslagen in "soevereine" clouds kan nog steeds worden opgeëist door Amerikaanse autoriteiten onder wetten zoals de CLOUD Act.
- Economische Afhankelijkheid: Gelden die Europese technologische innovatie zouden kunnen ondersteunen, vloeien in plaats daarvan naar Amerikaanse bedrijven.
- Verlies van Controle: Kritieke infrastructuur en identiteitsbeheersystemen worden afhankelijk van buitenlandse entiteiten, wat kwetsbaarheden creëert in de nationale veiligheid en openbare administratie [blog.xot.nl].
De Weg Vooruit
Om sovereignty washing tegen te gaan, bevelen experts aan:
- Investeren in Open Source: Steun en ontwikkeling van Europese open-source alternatieven die echte controle over data en infrastructuur bieden.
- Strengere Regulering: Handhaving van transparantie en verantwoordingsplicht in hoe techbedrijven hun "soevereine" oplossingen op de markt brengen.
- Openbaar Aanbestedingsbeleid: Prioriteit geven aan leveranciers die echte onafhankelijkheid van buitenlandse controle kunnen aantonen, zelfs als dit langere overgangsperiodes vereist.
- Onderwijs en Training: Inzetten van instellingen zoals OS-SCi om de vaardigheden op te bouwen die nodig zijn voor een soevereine digitale toekomst.
Het geval van de Belastingdienst laat zien dat de verleidelijkheid van gemak en kortetermijnkostenbesparingen de langetermijnrisico’s van digitale afhankelijkheid kunnen overschaduwen. Voor Europa en de wereld, om echte digitale soevereiniteit te bereiken, moet het verder kijken dan holle beloftes en oplossingen eisen die echte autonomie bieden.
Bibliografie
- Nextcloud. (2025, 21 juli). Big Tech’s “Sovereign Cloud” promises just collapsed — in their own words. Nextcloud Blog nextcloud.com.
- Xot. (2025, 18 juni). Sovereignty-washing. Xot Blog blog.xot.nl.
- Lawfare. (2025, 9 oktober). Tech’s ‘Sovereignty Washing’ in Europe Will Ripple in the Global South. Lawfare lawfaremedia.org.
- Frontiers in Political Science. (2025, 5 februari). The politics of digital sovereignty and the European Union’s legislation: navigating crises. Frontiers frontiersin.org.
- Computable. (2025, 2 oktober). Belastingdienst migreert naar Microsoft 365 ondanks zorg over digitale autonomie. Computable.nl.
- iBestuur. (2025, 2 oktober). Belastingdienst kiest ondanks zorgen toch voor overstap naar Microsoft 365. iBestuur.
- Tweakers. (2025, 2 oktober). Ook fiscus kan geen EU-alternatief voor Microsoft vinden en zet migratie door. Tweakers.
- Computer Weekly. (2025, 19 maart). Dutch politicians raise concerns over Big Tech reliance. Computer Weekly computerweekly.com.
- DutchNews. (2025, 17 september). Inburgering with Dutch News: the 15 biggest political parties. DutchNews.nl dutchnews.nl.
- Waag. (2025). Dutch elections 2025: who will rein in big tech? Waag waag.org.
- Techzine. (2025, 22 mei). Dutch parliament highly critical of Microsoft’s ICC blockade. Techzine techzine.eu.
- Computer Weekly. (2025). Dutch cloud pioneers face the hard limits of digital sovereignty. Computer Weekly computerweekly.com.
- Public Matters. (2023, 24 november). Elections or not: The Netherlands faces a tough digitalization challenge. Public Matters publicmatters.nl.