Inleiding
Technologische revoluties hebben altijd een mix van verwondering en angst opgeroepen. Zowel de Industriële Revolutie van de 18e en 19e eeuw als de huidige AI-revolutie vertegenwoordigen ingrijpende verschuivingen in hoe mensen leven en werken. Toch blijven maatschappelijke reacties op deze omwentelingen, weerstand, aanpassing en ethisch debat, opvallend vergelijkbaar, ondanks eeuwen van vooruitgang. Door de Luddietenbeweging van begin 1800, hedendaagse tegenstand tegen kunstmatige intelligentie, en de unieke weerstand van kunstenaars en de FOSS-gemeenschap te onderzoeken, zien we hoe de geschiedenis zich herhaalt, niet op identieke wijze, maar in patronen van menselijk gedrag bij snelle veranderingen. Bij OS-SCi geloven we dat we een rol moeten spelen in deze ontwikkeling, door nuance en educatie te bieden.
De Industriële Revolutie: Angst en de Luddieten-weerstand
De Industriële Revolutie transformeerde economieën van agrarisch naar machinaal, met ongeëvenaarde productiviteit maar ook diepgaande ontwrichting. Geschoolde textielarbeiders, bekend als Luddieten, werden symbolen van verzet. Geconfronteerd met baanverlies en dewaardering van hun vaardigheden door gemchaniseerde weefgetouwen en fabrieken, vernietigden ze machines tijdens georganiseerde acties. Niet uit afkeer van technologie zelf, maar als wanhopige oproep tot eerlijke lonen en baanzekerheid in een tijd van economische chaos. De Luddieten waren geen technofoben; ze waren arbeiders wier levensonderhoud werd bedreigd door ongereguleerde industrialisatie. Hun protesten, hoewel uiteindelijk onderdrukt door staatsgeweld, benadrukten de menselijke prijs van vooruitgang en stimuleerden latere arbeidshervormingen en de opkomst van vakbonden [historyextra.com+2]. De erfenis van de beweging is complex: hoewel ze de industrialisatie niet konden stoppen, weerklonken hun eisen voor betere arbeidsomstandigheden en economische rechtvaardigheid door de 19e eeuw en vormden ze de basis voor moderne arbeidsrechten [historywanderer.com+1].
Het verhaal van de Luddieten onthult ook een terugkerend thema: technologische verandering gaat vaak sneller dan maatschappelijke aanpassing, waardoor arbeiders kwetsbaar achterblijven en culturele nostalgie ontstaat naar een verloren levenswijze. Hun verzet ging niet alleen over machines, maar over het verlies van autonomie en de dewaardering van vakmanschap in het licht van kapitalistische expansie [smithsonianmag.com+2].
Familie-erfenis en industriële transformatie in Tilburgs textielindustrie
Een foto uit circa 1870, prominent boven mijn bureau, toont een moment in Tilburg, een van de belangrijkste textielcentra van Nederland in de 19e eeuw. Op de foto staan vijf mannen, allemaal keurig gekleed. De man in het midden is mijn over-over-overgrootvader; rechts naast hem staat mijn over-overgrootvader, en helemaal rechts mijn overgrootvader. De twee mannen links zijn broers van mijn over-overgrootvader.
De vier mannen links werkten als textielarbeiders, een beroep diep verbonden met de Luddietenbeweging, die verzet bood tegen de mechanisatie van de textielindustrie en de bedreiging van traditioneel vakmanschap en levensonderhoud (Sale, 1995; Randell, 2006). Hun rollen weerspiegelden de bredere socio-economische spanningen van die tijd, toen industrialisatie arbeidspraktijken herdefinieerde en geschoolde ambachtslieden verdrong.
Mijn overgrootvader, helemaal rechts, belichaamde daarentegen de verschuiving naar nieuwe industriële beroepen. Hij werd stoker, verantwoordelijk voor het bedienen en onderhouden van stoommachines die fabrieken en locomotieven aandreven. Dit beroep, geboren uit de Industriële Revolutie, bepaalde niet alleen zijn carrière, maar werd ook een erfelijk ambacht, doorgegeven aan mijn grootvader en vader. De overgang van stoom naar elektriciteit in het midden van de 20e eeuw markeerde echter het einde van dit tijdperk. Mijn vader, de laatste stoker in deze lijn, verloor zijn baan kort na zijn huwelijk met mijn moeder in 1967, toen fabrieken overstapten op elektriciteit en stoommachines overbodig werden (Hommels, 2005; Smil, 2005). Deze historische verschuiving benadrukt de onvermijdelijke teloorgang van stoomgedreven industrieën en de impact van technologische verandering op generaties.
De AI-revolutie: Nieuwe technologie, oude angsten
Snel vooruit naar de 21e eeuw: de AI-revolutie roept vergelijkbare angsten op. AI en automatisering hervormen industrieën, van productie tot creatieve sectoren, en verdringen banen in een tempo dat de maatschappelijke aanpassingscapaciteit overstijgt. Experts waarschuwen dat tegen 2025 85 miljoen banen kunnen worden ontwricht door automatisering, terwijl nieuwe rollen ontstaan [francescatabor.com+1]. Net als de Luddieten uiten hedendaagse critici van AI—van grassrootsactivisten tot tech-klokkenluiders—zorgen over baanverlies, ethische risico’s en de concentratie van macht bij een technologische elite [francescatabor.com+2].
Weerstand neemt vele vormen aan: oproepen tot AI-regulering, debatten over algoritmische vooroordelen, en bewegingen zoals PauseAI, die pleiten voor een moratorium op geavanceerde AI-ontwikkeling om de maatschappelijke impact te evalueren [nationalgeographic.com+2]. Overheden en industrieën worstelen met het beheer van deze transitie, waarbij sommigen pleiten voor omscholingsprogramma’s en anderen waarschuwen voor een groeiende digitale kloof die ongelijkheid kan verdiepen [news.un.org+1].
Net zoals de Industriële Revolutie uiteindelijk meer banen creëerde dan vernietigde, zal AI naar verwachting nieuwe kansen bieden, zij het niet zonder significante culturele en politieke aanpassingen. Het cruciale verschil is snelheid: waar industrialisatie zich over decennia ontvouwde, speelt de impact van AI zich in enkele jaren af, wat snellere reacties van beleidsmakers en werknemers vereist [medium.com+1].
Kunstenaars en de FOSS-gemeenschap:
Unieke fronten van verzet Kunstenaars:
De opkomst van AI-gegenereerde kunst heeft felle tegenstand opgewekt bij visuele kunstenaars, illustrators en fotografen. Velen betogen dat AI-beeldgenerators, getraind op enorme datasets van auteursrechtelijk beschermd werk, ongeëvenaarde inbreuk maken op het auteursrecht. Als reactie hebben kunstenaars protesten georganiseerd, platforms als ArtStation en DeviantArt overspoeld met anti-AI-placards, en rechtszaken aangespannen tegen bedrijven als Midjourney en Stability AI. Hun kernargument is dat AI-tools menselijke creativiteit devalueren en betaald artistiek werk dreigen te vervangen door goedkope, machinaal gegenereerde alternatieven [corralldesign.com+2]. In 2025 daagden Universal Pictures en Disney Midjourney bijvoorbeeld wegens auteursrechtinbreuk, en groepen kunstenaars lekten vroege toegang tot AI-modellen om hun exploitatieve trainingspraktijken bloot te leggen [en.wikipedia.org]. Deze acties spiegelen de tactieken van de Luddieten, met publieke druk en juridische uitdagingen om ongeremde technologische ontwrichting tegen te gaan.
FOSS-gemeenschap:
De vrije en open-source softwarebeweging, die altijd transparantie en gebruikerscontrole heeft bevorderd, verzet zich ook tegen bepaalde AI-ontwikkelingen. Critici binnen de FOSS-gemeenschap stellen dat propriëtaire AI-modellen, getraind op publiekelijk beschikbare code en data zonder toestemming of compensatie, de principes van open samenwerking schenden. Sommige ontwikkelaars pleiten voor “copyleft”-licenties die AI-bedrijven beletten open-source code te gebruiken voor gesloten, commerciële AI-systemen, terwijl anderen pleiten voor volledig open AI-modellen die gemeenschapsnormen en ethische standaarden respecteren.
Parallels en lessen
Beide revoluties tonen hoe samenlevingen reageren op technologische ontwrichting. Angst voor het onbekende, economische onzekerheid en verzet van gemarginaliseerden zijn constante factoren. De AI-revolutie brengt echter unieke uitdagingen met zich mee, zoals existentiële risico’s en de behoefte aan mondiale governance-kaders die in de 19e eeuw niet bestonden [mdpi.com+2].
De lessen van de Industriële Revolutie zijn duidelijk: verzet is natuurlijk, maar aanpassing is onvermijdelijk. De strijd van de Luddieten leidde tot hervormingen die het leven van arbeiders verbeterden. Opzelfde wijze kunnen hedendaagse debatten over AI-ethiek, universeel basisinkomen en digitale rechten de weg effenen naar een rechtvaardigere technologische toekomst. De vraag is of de samenleving snel genoeg kan leren van de geschiedenis om herhaling van fouten te voorkomen [historywanderer.com+2].
Conclusie
De parallellen tussen de Luddieten, moderne AI-sceptici en het verzet van kunstenaars en de FOSS-gemeenschap laten zien dat menselijke reacties op technologische verandering cyclisch zijn. Hoewel de schaal en snelheid van de AI-revolutie ongeëvenaard zijn, zijn de onderliggende dynamieken—angst, verzet en uiteindelijke aanpassing—herkenbaar. Door de geschiedenis te bestuderen, kunnen we het heden beter navigeren en ervoor zorgen dat de voordelen van AI breed worden gedeeld en de risico’s worden gemitigeerd.
Discussievragen
- Hoe kunnen beleidsmakers innovatie balanceren met bescherming voor werknemers die door AI worden verdrongen?
- Welke rol moet ethiek spelen in de ontwikkeling en inzet van AI, met name in creatieve sectoren?
- Zijn er unieke aspecten van AI die verzet meer gerechtvaardigd maken dan tijdens de Industriële Revolutie?
Bibliografie
[1] Smithsonian Magazine. (2023, 1 november). Wat de Luddieten echt bestreden. https://www.smithsonianmag.com/history/what-the-luddites-really-fought-against-264412/ [2] HistoryExtra. (2023, 23 november). De Luddieten: Een gids voor de gewelddadige beweging tijdens de Industriële Revolutie. https://www.historyextra.com/period/industrial-revolution/who-were-luddites-facts-what-happened/ [3] History Wanderer. (2024, 16 november). De Luddietenbeweging en haar impact op de Britse samenleving. https://www.historywanderer.com/luddism-movement/ [4] National Geographic. (2025, 4 augustus). Voor AI-sceptici woedden Luddieten al tegen machines… letterlijk. https://www.nationalgeographic.com/history/article/luddite-industrial-revolution-anti-technology [5] Tabor, F. (2025, 27 mei). Toekomstige AI-gedreven opstanden: Economische, politieke, markt- en culturele dimensies. https://www.francescatabor.com/articles/2025/5/27/future-ai-driven-rebellions-economic-political-market-and-cultural-dimensions [6] UN News. (2025, 3 april). De $4,8 biljoen toekomst van AI: VN waarschuwt voor groeiende digitale kloof zonder dringende actie. https://news.un.org/en/story/2025/04/1161826 [7] Gottlob, F. (2024, 28 december). De AI-revolutie: Sneller, diepgaander en ontwrichtender dan de Industriële Revolutie. Medium. https://medium.com/@falkgottlob/the-ai-revolution-faster-deeper-and-more-disruptive-than-the-industrial-revolution-9b95a10723b3 [8] Corrall, M. (2024, 16 januari). De schade en hypocrisie van AI-kunst. https://www.corralldesign.com/writing/ai-harm-hypocrisy [9] Wikipedia. (2025, 29 augustus). Kunstmatige intelligentie in visuele kunst. https://en.wikipedia.org/wiki/Artificial_intelligence_visual_art